Trăng Quầng Trời Hạn, Trăng Tán Trời Mưa

Ông cha ta ngày trước thường "trông trời, trông đất, trông mây" để dự báo thời tiết. Và với những thứ "trên trời" thì Mặt Trăng và Mặt Trời rõ ràng là hai đối tượng dễ "trông" nhất. Có hai hiện tượng phổ biến liên quan đến Mặt Trăng, được ông cha ta đúc kết vào câu tục ngữ: "Trăng quầng thì cạn (hạn), trăng tán thì mưa", hay một phiên bản khác là "quầng cạn, tán mưa", và dùng chúng như một công cụ dự báo thời tiết.

Lunar Halo - Trăng tán (ảnh trái) và Lunar Corona - Trăng quầng (ảnh phải).

Trăng tán (Lunar Halo): là Mặt Trăng xuất hiện cùng với một vòng hào quang nằm tách biệt rộng ra bên ngoài. Khoảng giữa từ vòng hào quang này đến Mặt Trăng thường là vùng trống và có màu tối đen như màu nền trời. Vòng hào quang này theo định nghĩa sẽ được giải thích bên dưới là hào quang 22 độ (bán kính 22 độ).
Trăng tán còn được gọi là Nguyệt Quang. Nếu tán này xuất hiện quanh Mặt Trời thì gọi là Nhật Quang. (Lưu ý chữ "tán" có nghĩa là chiếc ô lớn hình tròn, chứ không phải là tán xạ hay tán sắc).

Trăng quầng (Lunar Corona): là Mặt Trăng xuất hiện cùng với một quầng sáng Quang hoa (corona) nhiều màu sắc gần giống cầu vồng bao sát xung quanh. Quang hoa này thường có kích thước không quá 15 độ bán kính.
Trăng quầng còn được gọi là Nguyệt Hoa. Nếu quang hoa xuất hiện quanh Mặt Trời thì được gọi là Nhật Hoa (hiện tượng quang học này khác với một Nhật Hoa khác của Mặt Trời xuất hiện khi có nhật thực toàn phần).

Định nghĩa

Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (1988, 2003) định nghĩa:

• Quầng: vầng sáng tròn, nhiều màu sắc bao quanh các nguồn sáng, sinh ra do ánh sáng nhiễu xạ trên các hạt nhỏ cùng kích thước.
• Tán: vòng sáng mờ nhạt nhiều màu sắc bao quanh Mặt Trời hay Mặt Trăng do sự khúc xạ và phản chiếu ánh sáng qua màn mây.

Như vậy thì cả hai hiện tượng Quầng và Tán đều tạo thành các vòng sáng bao quanh một nguồn sáng, chúng khác nhau ở cơ chế hình thành: Một bên là nhiễu xạ bởi hạt nhỏ cùng kích thước, và một bên là khúc xạ ánh sáng.
Trong thiên văn học phương tây cũng có nói đến hai hiện tượng của Mặt Trăng: corona và halo, theo từ điển Oxford tiếng Anh thì được định nghĩa như sau:

• Corona là một vòng nhỏ của ánh sáng nhìn thấy xung quanh Mặt Trời hay Mặt Trăng, do sự nhiễu xạ gây ra bởi các giọt nước.
• Halo là một vòng tròn của ánh sáng trắng hoặc nhiều màu xung quanh Mặt Trời, Mặt Trăng hay những vật thể sáng khác, gây ra bởi sự khúc xạ do các tinh thể băng trong bầu khí quyển.

• Corona là một hiện tượng quang học được tạo ra bởi sự nhiễu xạ ánh sáng của Mặt Trời, Mặt Trăng, các ngôi sao sáng... bởi sự hiện diện của các giọt nhỏ trong mây hoặc đôi khi là các tinh thể băng nhỏ. Trong tiếng Việt có thể gọi tên là Quang Hoa. Các quang hoa này có thể mở rộng đến 15º và thường bị "co dãn" khi các đám mây di chuyển qua. Một quang hoa được sinh ra khi mỗi tia sáng chạm vào mắt đã bị tán xạ bởi một giọt nhỏ.
• Halo cũng là một hiện tượng quang học hiện diện ở nhiều dạng khác nhau, từ những hình dáng quen thuộc như một vòng sáng quanh Mặt Trời hay Mặt Trăng, cho đến những sự kiện quý hiếm khi mà cả bầu trời đan lên những vòng cung phức tạp. Chúng được hình thành do sự khúc xạ và phản xạ ánh sáng bởi các tinh thể băng nhỏ xíu trong bầu khí quyển, chủ yếu là ở các đám mây ti và mây ti tầng. Trong tiếng Việt có thể gọi tên là Hào quang, phổ biến nhất là hào quang 22º, là một vòng sáng với bán kính 22º quanh Mặt Trăng hay Mặt Trời.

Như vậy qua sự đối chiếu giữa các định nghĩa, có thể tạm thời kết luận như sau:

• Halo (22º halo) = Tán
• Corona = Quầng

Ảnh bên trên là ảnh chụp thực tế tán Mặt Trăng (ảnh trái) và quầng Mặt Trăng (ảnh phải). Chúng ta thấy rõ tán Mặt Trăng là một vòng tròn sáng có bán kính 22º, trong khi quầng có kích thước nhỏ hơn, gồm các vòng sáng nhiều màu sắc bao sát quanh Mặt Trăng.